Υπερπληροφόρηση και νέος Μεσαίωνας

Στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται σαν «εποχή της πληροφορίας», βιώνουμε μία τεχνολογική έκρηξη, που φοβάμαι ότι μας έχει οδηγήσει σε ένα απίστευτο πολιτισμικό Aids και σε έναν σκοταδισμό αντίστοιχο με τον μεσαιωνικό. Κάθε φορά που εμφανίζεται μία τεχνολογική καινοτομία, παραγκωνίζεται μία παλιά. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής είναι πάντοτε απρόβλεπτο. Δεν μπορεί να γνωρίζει κανείς εξ αρχής ποιος τελικά θα κερδίσει τι και ποιος θα χάσει τι.

Το μηχανικό ρολόϊ, επί παραδείγματι, εφευρέθηκε τον 12ο αιώνα από Βενεδικτίνους μοναχούς, στην προσπάθειά τους να έχουν έναν ακριβή τρόπο προσδιορισμού της ώρας για τις προσευχές που έπρεπε να κάνουν. Γρήγορα όμως έγινε το βασικό εργαλείο που έφερε κανονικότητα στην οικονομική καθημερινότητα (εργασία εμπόριο κ.λ.π.), έκανε δυνατή την συστηματοποίηση της παραγωγής και τελικά έφερε τον καπιταλισμό. Έτσι έχουμε ένα κλασσικό παράδοξο : Μία μεγάλη τεχνολογική καινοτομία για τον προσδιορισμό του χρόνου, η οποία αναπτύχθηκε από ανθρώπους με κίνητρο την αφοσίωσή τους στον Θεό, κατέληξε να εξυπηρετεί τέλεια ένα σύστημα που εκμηδενίζει τον ψυχικό και πνευματικό πλούτο και αφοσιώνεται αποκλειστικά στη συγκέντρωση υλικού πλούτου.

Ένα αντίστοιχο παράδοξο έχουμε και με την «πληροφορία»: Μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, που εφευρέθηκε η τυπογραφία, η πληροφορία ήταν σπάνια και γι’ αυτό ήταν σημαντική και χρήσιμη. Με την εμφάνιση των τυπογραφικών μηχανών (και όχι των υπολογιστών όπως πιστεύουν πολλοί) πυροδοτείται η πληροφοριακή έκρηξη.

Αυτή η έκρηξη δημιουργεί αρχικά ένα απελευθερωτικό ρεύμα που μέσα από την ευρεία διάδοση των αρχών του Διαφωτισμού και της συσσωρευμένης μέχρι τότε ανθρώπινης γνώσης οδηγεί στην οριστική έξοδο από τα μεσαιωνικά σκοτάδια. Σταδιακά όμως αυτό το ρεύμα, ειδικά με την εμφάνιση των υπολογιστικών συστημάτων και του διαδικτύου, μεταλλάχθηκε σε έναν χείμαρρο χάους.

Ο σύγχρονος άνθρωπος πνίγεται μέσα σε μία πλημμύρα πληροφοριών, που δεν ξέρει πώς να την φιλτράρει, να την μειώσει ή να την χρησιμοποιήσει. Μία χρήσιμη πληροφορία χάνεται μέσα στο πλήθος άχρηστων ή και παραπλανητικών ακόμη πληροφοριών. Το πληροφοριακό ανοσοποιητικό σύστημά μας έχει απορυθμισθεί και ο δεσμός μεταξύ πληροφορίας και δράσης έχει διαρραγεί. Πάσχουμε πλέον από πολιτισμικό Aids.

Ο καθηγητής Νίλ Πόστμαν, διανοητής της επικοινωνίας, αναφέρει για ένα απολαυστικό πείραμα που κάνει στο Πανεπιστήμιο της Ν.Υόρκης, όπου διδάσκει : Σε συναδέλφους του, γνωστούς για το πάθος τους με τον υγιεινό τρόπο διαβίωσης, λέει την εξής (ψευδή βέβαια) πληροφορία: «Οι νευροφυσιολόγοι στο Πανεπιστήμιο της Στουτγάρδης ανακάλυψαν μία σχέση μεταξύ τρεξίματος και μειωμένης νοημοσύνης. Σε περίοδο 5 ετών έλεγξαν περισσότερους από 1200 ανθρώπους και διαπίστωσαν ότι όσες περισσότερες ώρες έτρεχαν, τόσο μειωνόταν η νοημοσύνη τους. Δεν ξέρουν ακριβώς τον λόγο που γίνεται αυτό, αλλά έτσι είναι.». Οι περισσότεροι θα πιστέψουν ή τουλάχιστον δεν θα αμφισβητήσουν αυτή την ψευδή πληροφόρηση. Κάποιοι θα πουν: «Αλήθεια; Είναι αυτό δυνατό;». Μερικοί θα ρωτήσουν: «Πού είπες ότι έγινε αυτή η έρευνα;». Και κάποιοι άλλοι λένε: «Ξέρεις; Έχω ακούσει κι εγώ κάτι τέτοιο.».

Κατά τον ίδιο καθηγητή, ο μέσος άνθρωπος σήμερα είναι εξ ίσου αφελής με τον μέσο άνθρωπο του Μεσαίωνα. Τότε οι άνθρωποι πίστευαν άκριτα στην αυθεντία της θρησκείας τους. Σήμερα πιστεύουμε άκριτα στην αυθεντία της επιστήμης, ενώ ο κόσμος που ζούμε μας είναι εν πολλοίς ακατανόητος. Σ’ έναν κόσμο χωρίς πνευματική ή νοητική τάξη (σ.σ. λόγω της υπερ-πληροφόρησης) όλα είναι πιστευτά, τίποτα δεν είναι προβλεπτό και συνεπώς τίποτα δεν μας εκπλήσσει.

Η εξέλιξη των υπολογιστικών και επικοινωνιακών συστημάτων, αποτέλεσμα της ανάπτυξης της επιστήμης της πληροφορικής, επιτείνει επικίνδυνα το πρόβλημα. Οι υπολογιστές δεν μπορούν να μας πουν ποιές ερωτήσεις αξίζει να υποβάλουμε και, πολύ περισσότερο, δεν μπορούν να δώσουν απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα που πρέπει να απαντήσουμε για να δώσουμε νόημα στη ζωή μας και να την κάνουμε πιο ανθρώπινη. Δεν μπορούν να μας δώσουν οργανωμένα ηθικά πλαίσια. Δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τους λόγους της ύπαρξής μας και πλείστα άλλα κοσμοθεωρητικά και μεταφυσικά ζητήματα.

Εν τέλει, η τεχνολογία διάδοσης της πληροφορίας, με τον τρόπο που την χρησιμοποιούμε, μας αποσπά από όλα εκείνα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε: το πνευματικό κενό, την αυτογνωσία, τις χρήσιμες αντιλήψεις για το παρελθόν και το μέλλον μας και γενικά όλα αυτά που μας κάνουν ανθρώπους με αυτοσεβασμό και ευπρέπεια. Είναι άραγε αυτό τυχαίο;

Η τεχνολογία κάθε εποχής μας δίνει τα εργαλεία για να βελτιωθούμε σαν άνθρωποι. Ο τρόπος χρήσης των εργαλείων όμως είναι εκείνος που θα καθορίσει το τελικό αποτέλεσμα του κάθε τεχνολογικού άλματος. Με εργαλείο ένα μαχαίρι μπορεί κάποιος να κόψει τροφή, μπορεί όμως να κόψει και ζωή (τη δική του ή συνανθρώπου του). Μήπως, λοιπόν, εμείς αυτοχειριαζόμαστε;

Άποψή μου είναι ότι ήδη βιώνουμε έναν (όχι τυχαίο) νέο Μεσαίωνα και η μόνη διέξοδος από τον σκοταδισμό του είναι η ορθολογική χρήση των προϊόντων της τεχνολογικής εξέλιξης και η απεξάρτησή μας από την κακή της επίδραση, με την αποκατάσταση των διαχρονικών αξιακών συστημάτων και των ηθικών αρχών που μας βελτιώνουν σαν ανθρώπους.

Το ρολόϊ των Βενεδικτίνων μοναχών θα πρέπει να ξαναλειτουργήσει για τον σκοπό που δημιουργήθηκε: την καλύτερη οργάνωση του χρόνου μας επ’ αγαθώ, για την προαγωγή αξιακών συστημάτων και την παραγωγή όχι μόνο υλικού αλλά και πνευματικού πλούτου. Και όχι για την υποδούλωσή μας στους χρονικούς προσδιορισμούς που τίθενται για την λειτουργία μας σαν μηχανές στα πλαίσια ενός άπληστου και απάνθρωπου συστήματος παραγωγής αποκλειστικά υλικού πλούτου.

Και η λειτουργία των επικοινωνιακών και πληροφοριακών συστημάτων θα πρέπει να επανέλθει στην εξυπηρέτηση του σκοπού, για τον οποίο δημιουργήθηκαν: την διάδοση και διάσωση της χρήσιμης πληροφορίας, που μας βελτιώνει σαν ανθρώπους, και την εξοικονόμηση χρόνου για ανάλωσή του σε πνευματικές αναζητήσεις και δραστηριότητες (διαλογισμός, μόρφωση, κοινωνικότητα, πολιτισμός, καλλιέργεια σχέσεων, ψυχαγωγία κ.λ.π.) που λειτουργούν προς την ίδια κατεύθυνση.

Για το καλό μας !…

Και αυτά, αφού πρώτα τα συνειδητοποιήσουμε και τα εφαρμόσουμε εμείς, θα πρέπει να τα διδάξουμε και στα παιδιά μας.

Για το καλό τους !…

Ευστράτιος Ουζούνογλου
Ταξίαρχος ε.α.

***

Πηγή : Άρθρα “Το παζάρι των τεχνολογιών” και “Το πολιτιστικό έϊτζ” του Πάσχου Μανδραβέλη στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» την Κυριακή 13 Σεπ 2009.

ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΑΠΗΧΟΥΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ

ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΤΟΥ